مرتضی انصاری

ملیت :  ایرانی   -  قرن : 14

شيخ مرتضي انصاري روز عيد غدير سال 1214 ق . در شهر دزفول در خانواده علم و ادب ، متولد شد، پدرش شيخ محمد امين ، نام اولين فرزندش را مرتضي انتخاب كرد. مرتضي ادبيات عرب ومقدمات را نزد پدرش و دانشوران دزفول سپري كرد وفقه واصول و دوره سطوح را خدمت شيخ حسين انصاري ( عموزاده اش) كه از فقهاي سپيد نام دزفول بود تلمذ نمود. اوچهار سال ازمحضر دو فقيه بزرگ يعني سيدمجاهد وشريف العلماء استفاده كرد. درسال 1266 ق آيه الله شيخ محمدحسن صاحب جواهر در لحظات آخر حياتش در جمع علماء بزرگان شيعه كه براي تعيين تكليف و مرجعيت و زعامت ديني به حضورش رسيده بودند شيخ انصاري را به مرجعيت برگزيدند. شيخ انصاري هيجدهم جمادي الثاني سال 1281ق دار فاني را وداع گفتند.گروه : علوم انسانيرشته : الهياتوالدين و انساب : پدر شيخ مرتضي انصاري به نام محمد امين از علماي پرهيزكار و از زمره احياگران دين مقدس اسلام بوده است و در سال 1248 ق خاكيان را بدرود گفته است . مادر شيخ دختر شيخ يعقوب فرزند شيخ احمد بن شيخ شمس الدين انصاري است . وي از زنان پرهيزكار عصر خود و از زنان متعبده بود و نوافل شب را تا هنگام مرگ ترك نكرده و چون اواخر عمر نابينا شده بود شيخ مقدمات تهجد وي را فراهم مي كرد حتي آب وضويش را در موقع احتياج گرم مي كرد اين بانوي مكرمه به سال 1279 ق در نجف اشرف از دنيا رفت و شيخ در غم فقدان مادر بسيار متاثر و غمناك شد و گريه كرد. دو برادر، كوچكتر از شيخ در خانواده محمد امين مي زيسته است اولي به نام شيخ منصور و دومي شيخ محمد صادق . شيخ منصور در سال 1224 ق در دزفول تولد يافت تحصيلاتش را نزد برادرش شيخ مرتضي انصاري تلمذ نموده و يكي از رجال معروف اين خاندان و از بزرگان فقها و اصولين ، اديب ، حافظ قرآن مجيد، جامع معقول و منقول و فروع و اصول و شاعري توانا بوده است . او پس از وفات برادرش شيخ انصاري در مسجد وي در نجف اشرف اقامه جماعت مي كرد و مجلس درس نيز داشته و به سال 1294 ق در سن هفتاد سالگي در آن مكان مقدس داعي حق را لبيك گفت و در باب قبله متصل به مقبره شيخ مدفون گرديده است . اثر علمي شيخ منصور كه اكثرا به صورت منظومه است از وي باقيمانده است .شيخ محمد صادق سومين برادر شيخ مرتضي است كه در سال 1234 ق در دزفول به دنيا آمد و پس از تحصيل مقدمات و سطح در همان شهر، رهسپار نجف اشرف گرديد و فقه و اصول را نزد برادرش شيخ انصاري فرا گرفت و به درجه اجتهاد نائل گرديد و در سال 1298 ق در همانجا بدرود حيات گفت .خاطرات کودکي : مادر شيخ مرتضي انصاري قبل از تولد وي ، شبي حضرت امام صادق عليه السلام را در عالم رويا مي بيند كه قرآني طلاكاري شده به او داد. معبرين خوابش را و عطاي امام را به فرزندي صالح و بلندمرتبه تعبير كردند و چنين شد كه جهان تشيع مفتخر به وجود اين شخصيت گرديد كه از نسل جابر بن عبدالله انصاري ، فرزندي پا به عرصه گيتي بگذارد كه استمرار بخش خط ولايت و امامت باشد.اوضاع اجتماعي و شرايط زندگي : در يكي از محله هاي شهر دزفول كه نامش محله مشايخ انصار و در شمال غربي بقعه معروف ((سبز قبا)) واقع است . گروهي كه اكثر آنها فقيه و اهل علم و عمل اند زندگي مي كنند و از آنجايي كه جد بزرگ اين خاندان جابر بين عبدالله انصاري (16 - 78 ق و بعضي سال وفات وي را در 98 ق ذكر كرده اند) آنها را جابري انصاري مي گويند. جابر بن عبدالله بن عمرو بن حرام انصاري از مردم مدينه و از طايفه خزرج و از اصحاب بزرگ رسول الله صلي الله عليه و آله بوده است . عبدالله پدر جابر از بزرگان قبيله خزرج و از نخستين مسلمانان مدينه است و در بيعت عقبه شركت نموده و از كساني بوده كه سوگند خوردند پس از مهاجرت پيامبر به مدينه جان و مال خود را فداي آن حضرت كنند عبدالله در غزوه بدر و احد شركت كرد و در احد از سربازاني بود كه محافظت دره نزديك به ميدان جنگ به ايشان سپرده شده بود، در اواخر جنگ كه به سود مسلمانان بود بسياري از يارانش دره را براي جمع آوري غنايم ترك نمودند، عبدالله و فرمانده دسته و چند نفر ديگر بر جاي ماندند و سپس كه جنگ مغلوب شد، گرفتار حمله قريش گرديد و در راه انجام وظيفه شهيد شدند.جابر بن عبدالله از رسول خدا صلي الله عليه و آله 1540 حديث نقل كرده است و اولين كسي است كه قبر حضرت امام حسين عليه السلام را چهل روز پس از شهادتش زيارت كرده و در اين موقع نابينا نبوده است . در بعضي از منابع آمده است كه در زمان زيارت قبر امام حسين عليه السلام جابر نابينا بوده است .تولد، رشد جسمي و تحصيلي شيخ در زمان سلطنت فتحعلي شاه - 1212 تا 1250 ق - بوده است . ايران در دوره پادشاهان قاجار، گرفتار دو دشمن نيرومند گرديده در شمال روسيه تزاري و در جنوب انگلستان استعمارگر، خبر سقوط شهر گنجه در قفقاز و قتل عام مردم مسلمان آنجا در دربار فتحعليشاه غوغا كرد و علماي تهران جنگ با كفار روسيه را تصويب كردند و حكم جهاد و تجهيز سپاه صادر شد.جنگ دوره اول قريب دهسال طول كشيد و پس از جنگ و گريزهاي متعدد با وساطت سفير انگليس ، پيمان صلح ميان ايران و روسيه فراهم آمد و در سال 1228 ق در محلي بنام گلستان ، عهدنامه صلح به امضاء رسيد. قرن سيزدهم ، قرن شكوفايي و رشد تشيع در ايران بود، بيشتر مردم شيعه دوازده امامي بودند و از علماي دين در تمام شئون اجتماعي خود پيروي مي كردند، مردم در تربيت فرزندان خود كوشا بودند و به اجراي تكاليف مذهبي و دستورهاي ديني اهتمام مي ورزيدند. پدران و مادران فرزندان خود را از سنين پنج سالگي براي آشنا شدن فرائض ديني - به مسجد مي بردند.اكثر مردم در اين زمان از دانش و سواد بهره اي نداشتند. شاهزادگان و ثروتمندان معلم سرخانه براي فرزندان خود داشتند، تعداد كمي از فرزندان طبقه متوسط از سنين هفت سالگي در مكتبخانه - كه در بيشتر نقاط ايران بر پا بود و به دست روحانيون و ملايان اداره مي شد - به خواندن و نوشتن مي پرداختند.تحصيلات رسمي و حرفه اي : شيخ مرتضي انصاري از دوران صباوت ، عشق تحصيل و فراگيري معارف جاودانه و حياتبخش اسلام را داشت و با جديت بسيار تا نيمه شب به مطالعه و تاليف دروس خود همت مي گمارد.مرتضي ادبيات عرب و مقدمات را نزد پدرش و دانشوران دزفول سپري كرد و فقه و اصول و دوره سطح را خدمت شيخ حسين انصاري (عموزاده اش ) - كه از فقهاي سپيد نام دزفول بود تلمذ نمود.شيخ در سال 1232 ق به همراه پدرش به عتبات - كربلا و نجف - جهت تكميل دروس و ترقي انديشه هايش رهسپار شد.شيخ محمد امين در كربلا به محضر سيد محمد مجاهد - كه از فقهاي بزرگ شيعه در آن زمان بود و رياست حوزه كربلا را داشت رسيد. شيخ محمد امين به دزفول بازگشت و فرزندش براي ادامه تحصيل در كربلا بماند.شيخ مرتضي چهار سال از محضر دو فقيه بزرگ يعني سيد مجاهد و شريف العلماء استفاده كرد.در سال چهارم ، عده اي از مردم دزفول كه به زيارت كربلا آمده بودند، به وي گفتند:پدرت شوق ديدار تو را دارد.شيخ به اتفاق همشهريانش به زادگاهش دزفول بازگشت اما بيش از يكسال نتوانست در دزفول بماند شوق تحصيل او را در سال 1237 ق بار ديگر به عتبات كشاند. وي در مجلس درس شيخ موسي فرزند شيخ جعفر كاشف الغطاء شركت كرد و پس از دو سال مجددا به دزفول بازگشت .شيخ از اصفهان به كاشان رفت و مدت چهار سال از محضر علمي ملا احمد نراقي بهره گرفت و به مباحثه و تحقيق و تاليف نيز اشتغال داشت .خاطرات و وقايع تحصيل : شيخ حسين انصاري را كه در زماني با هم در درس پدرش سيد علي طباطبايي - صاحب رياض - حاضر مي شدند و با يكديگر دوست و همدرس بودند پرسيد. شيخ محمد امين گفت : ايشان برادرزاده من است و اكنون مشغول تدريس فقه و اصول و تربيت طلاب است . سيد مجاهد بر احترام آنها بيفزود و فرمود: به جز زيارت معصومين عليه السلام مقصود ديگري نيز داريد؟ شيخ محمد امين پاسخ داد: فرزندم را براي استفاده از محضر مبارك آورده و به شيخ مرتضي كه در آخر مجلس نشسته بود، اشاره كرد، سيد نگاهي خاص به شيخ مرتضي انصاري كرد! زيرا كمتر كسي در سنين 18 سالگي مي توانست از محضر درس استاد و فقيهي فرزانه چون او استفاده كند، لذا براي آزمايش معلومات فقهي طلبه جوان مساله اي پيش آورد و گفت : شنيده ام برادرم شيخ حسين در دزفول نماز جمعه مي خواند در حالي كه بسياري از فقهاي شيعه اقامه نماز جمعه را در زمان غيبت ولي عصر (عج ) جائز نمي دانند. در اين موقع شيخ مرتضي دلايلي در وجوب نماز جمعه در زمان غيبت بياورد كه سيد مجاهد از تقرير دليل ها و بيان مطلب او شگفت زده شد و به شيخ محمد امين رو كرد و گفت : اين جوان نبوغ ذاتي دارد، او را به صاحب اين قبه - اشاره كرد به بارگاه امام حسين عليه السلام - بسپاريد. شيخ انصاري به سال 1240 ق به قصد زيارت مرقد مطهر علي بن موسي الرضا عليه السلام از دزفول حركت كرد وي به هنگام ترك زادگاهش فرموده است : ((آنچه را از علماي عراق كه بايد ببينم ديده ام و مايلم در اين سفر اگر از علماي ساكن ايران شخصيتهايي يافت شود كه ممكن باشد مورد استفاده قرار گيرند، آنها را نيز ملاقات كرده و از ايشان بهره مند گردم .))شيخ مرتضي انصاري به اتفاق برادرش (شيخ منصور) رضايت مادرشان را جلب كردند و راهي سفر شدند آنها مدت يك ماه در بروجرد ماندند و سپس راهي اصفهان شدند.شيخ در اصفهان وارد كاروانسرايي شد و منزلي گرفت . در آن زمان زياست مطلقه و زعامت ديني اصفهان در دست باكفايت حجه الاسلام شفتي - بنيانگذار مسجد سيد اصفهان - بود. شيخ در يكي از روزها اشكالي را براي شاگردان طرح نموده و منتظر جوابي از آنان بود، شيخ كه در پايين مجلس نشسته بود جواب آن را به يكي از نزديكانش بيان كرده و از مجلس خارج گرديد. آن طلبه نيز جواب را خدمت استاد بازگو كرده استاد فرمود:اين جواب از تو نيست يا حجه بن الحسن عليه السلام به تو تلقين نموده و يا شيخ مرتضي نجفي ، آن دانش پژوه بالاخره حقيقت را گفت .سيد بالافاصله با چند نفر به تفحص و جستجو پرداختند تا سرانجام شيخ و برادرش را در كاروانسرا يافتند و به منزل سيد بردند، سيد اصرار كرد كه شيخ انصاري در اصفهان بماند، ولي شيخ مرتضي انصاري به داشتن پدر و مادر دزفول اعتذار جست و گفت :((اگر خيال ماندن و توقفي در ايران داشتم ، اصفهان را ترجيح خواهم داد و پس از چند روز توقف اين شهر را ترك كرد.فعاليتهاي ضمن تحصيل : شيخ مرتضي انصاري پس از مسافرت به شهرهاي مختلف دوباره سال 1249 ق وارد نجف اشرف شد و از محضر شيخ علي فرزند كاشف الغطا بهره برد شيخ علي روزي به شيخ جعفر شوشتري فرمود: ((تو گمان مدار كه شيخ مرتضي براي استفاده بردن در مجلس ما حاضر مي گردد، بلكه شنيده در خانواده هاي علمي ، تحقيقاتي هست كه او بهم مي رساند و الا او ديگر احتياجي به خواندن درس ندارد.))استادان و مربيان : شيخ مرتضي انصاري از محضر اساتيد بزرگواري همچون شيخ حسين انصاري دزفولي ، شريف العلماء مازندراني ، شيخ موسي كاشف الغطاء، سيد محمد مجاهد، شيخ علي كاشف الغطاء، حاج ملا احمد نراقي تلمذ نمودهمسر و فرزندان : شيخ مرتضي انصاري در سن 25 سالگي با دختر اولين استاد خود - شيخ حسين - ازدواج كرد. اولين ثمره اين ازدواج پسري بود كه پس از رفتن شيخ انصاري به مسافرت متولد و چون هنگام تولد دو دندان داشت و بنا به عقايد خرافي پير زنان قديم چنين طفلي بديمن خواهد بود، ماماي نادان دندانهاي طفل چند روزه را كشيد و كودك بيچاره از اين صدمه بمردزمان و علت فوت : شيخ مرتضي انصاري هيجدهم جمادي الثاني سال 1281 ق پس از 67 سال عمر با بركت اما پر زحمت در نجف اشرف به بيماري اسهال دار فاني را وداع گفت . چون شيخ از دنيا رفت شيخ راضي علي بيك . يكي از شاگردان صاحب جواهر، ملا محمد طالقاني ، مولي علي محمد طالقاني و مولي علي محمد خوئي او را غسل دادند و حاج سيد علي شوشتري بر جنازه اش نماز خواند و در حجره اي متصل به باب قبله صحن مجلل امير المومنين علي عليه السلام مدفون گرديد.مشاغل و سمتهاي مورد تصدي : شيخ مرتضي انصاري پس از شيخ علي كاشف الغطا و برادرش شيخ حسن كاشف الغطا و همچنين شيخ محمد حسن صاحب جواهر رياست و اداره حوزه علميه نجف را از سال 1266 تا 1281 ق به مدت 15 سال به عهده داشت و شيعيان جهان از وي تقليد مي كردند.فعاليتهاي آموزشي : از كارها گفته هاي شيخ مرتضي انصاري معلوم است كه در طول عمر با بركتش همه سعي و كوشش در راه تحصيل ، تدريس و تاليف آثار علمي بوده است . از برادرش شيخ منصور نقل شده كه : شيخ حتي در سفر براي وي درس مي گفت و او تقريرات شيخ را مي نوشت .شيخ در موقع تدريس خارج فقه و اصول در توضيح مطالب علمي ، چنان خوش بيان بوده و با استدلال ، آراء ابتكاري خود را پيرامون مباني اصولي و فقهي تقرير مي نموده كه همه انديشوران را مجذوب و شيفته خود مي كرده است .شاگردان : مكتب علمي شيخ مرتضي انصاري - در اواسط قرن سيزدهم تا اوايل قرن چهاردهم - پرورش دهنده دانشوران و انديشمندان معروف شيعه است ، علماء و دانشمنداني كه شمار آنها را از 500 نفر تا 3000 نفر در كتب رجالي و تاريخي ثبت كرده اند. در كتاب زندگاني و شخصيت شيخ انصاري كه توسط كنگره جهاني بزرگداشت دويستمين سالگرد تولد شيخ انصاري (ره ) انتشار يافته است نام 316 نفر را ذكر كرده كه بعضي از مشاهير از شاگردان شيخ به شرح ذيل آمده است :1. شيخ ابراهيم آل صادق (1221 - 1284 يا 1288 ق )2. سيد محمد ابراهيم بهبهاني (- 1300 ق )3. شيخ ابراهيم خوئيني (- 1300 ق )4. ميرزا محمد حسن شيرازي (1230 - 1355 ق )5. حاج ميرزا ابراهيم خوئي (1247 - 1325 ق )6. آخوند خراساني (1329 ق )7. ميرزا ابراهيم علوي سبزواري (1316 ق )8. سيد جمال الدين اسد آبادي (1254 - 1314 ق )9. شيخ ابراهيم قفطان (- 1279 ق )10. ميرزا حبيب الله رشتي (1234 - 1312 ق )11. شيخ مولا ابراهيم قمي (- 1308 ق )12. ملا حسينعلي همداني (1239 - 1311 ق )13. سيد ابو تراب قزويني (معروف به سكاكي ) (-1303 ق )14. ميرزا محمد آشتياني (1248 - 1319 ق )15. سيد ميرزا ابوالحسن رضوي (1311 ق )16. سيد ميرزا ابوالحسن سبزواري (-1313 ق )17. شيخ ابوالقاسم انصاري دزفولي (-1280 ق )18. سيد ابوالقاسم خوانساري (1280 ق )آرا و گرايشهاي خاص : شيخ مرتضي انصاري از حيث قد مايل به طول و رخسارش سرخ و نمكين ، بدنش نحيف و چشمانش ضعيف و محاسنش را با حنا رنگ مي بست ، بر سر عمامه بزرگي از كرباس و به تن قبايي سفيد رنگ از جنس كرباس و عبايي سرخ رنگ از جنس پشم به دوش . شيخ داراي همت بلند، اخلاقي نيكو، زهد و تقواي بي نظير، استادي بي دليل ، پدري مهربان ، مربي دلسوز بود. ________________________________________ آثار : الصلاه ويژگي اثر : اين اثر گرانسنگ - كه در مورد مسائل نماز است به صورت علمي و بسيار دقيق و مستدل بحث كرده است . اين كتاب 437 صفحه اي به قطع رحلي در سال 1305 ق چاپ سنگي و منتشر شده است .2 الطهاره ويژگي اثر : الطهاره اين كتاب در 548 صفحه به قطع رحلي در سال 1317 ق چاپ سنگي و منتشر شده است .3 المكاسب ويژگي اثر : المكاسب اين اثر در خصوص مسائل كسب و تجارت است . مطالب اين كتاب علمي و استدلالي با تحقيقات و پژوهش ميداني و جامع در رد و ابرام نظرات دانشوران و فقها گذشته است و هر دو اثر فوق از كتب درسي رايج در حوزه هاي علميه تشيع است .4 رسائل ويژگي اثر : : اين كتاب در علم اصول فقه است و به دليل محتوايي تازه و بديع به فرائد الاصول معروف شده است و در 400 صفحه به قطع رحلي چاپ سنگي و منتشر شده است .